[In Dutch this time]

Toevallig botste ik op een vermelding in een biografie dat Karel de Stoute 16 schildknapen in zijn tent had, die hem gezelschap hielden, voorlazen en muziek speelden. Het is niet ongewoon om een hoop extra mensen rondom je heen te hebben die dagen, maar zestien is wel veel. En waarom juist 16. Toeval of symbolisch? De dagen daarna kom ik het getal 16 nog vaak tegen, nameljk als aantal bewakers of medewerkers van mensen. Omdat 16 niet meteen een belletje doet rinkelen als bijzonder symbolisch getal (denk bijvoorbeeld aan 12, dat aan het aantal apostelen van Jezus refereert), lijkt het me vooral toeval.

Een paar dagen later ruim ik wat dozen met boeken uit het ouderlijk huis op. Ik kom een biografie van Gustav Mahler tegen, niet meteen een onderwerp dat me erg boeit, om eerlijk te zijn. Er valt een papier uit, een opgevouwen kopie van een gedicht van Margaretha van Oostenrijk. Margaretha van Oostenrijk interesseert me vooral als kleindochter van Karel de Stoute. Ze bezat ook een aantal objecten die met hem verband houden. In haar inventaris van 1516, bijvoorbeeld, staat het bekende portret van Karel door Rogier van der Weyden beschreven.

Omdat ik niet meteen het verband met Mahler zie, maar omdat ik weet dat die papiertjes nooit zomaar toevallig in een boek steken, besluit ik de biografie te lezen. Al redelijk vroeg in het boek stuit ik op een interessant detail. Mahler had in zijn kamer een prent hangen van Albrecht Dürer’s Melencolia I, hierna volgend.

Van Karel de Stoute werd al tijdens zijn leven beweerd dat hij leed aan Melancholie, van Margaretha zou je het kunnen vermoeden, als je op de ongelukken in haar leven en haar gedichten afgaat, maar is er nog een ander, aantoonbaar, verband tussen Margaretha en Dürer? Ja, en wel een rechtstreeks.

In 1520 reisde Albrecht Dürer met zijn vrouw naar de Nederlanden. Hij trok onder meer naar Mechelen, waar hij Margaretha van Oostenrijk ontmoette en haar collectie kunst en boeken mocht bekijken. Heeft hij toen het portret van Karel door Rogier van der Weyden gezien? Het dagboek geeft geen details, maar het is best mogelijk gezien Dürer erg geïnteresseerd was in Rogier. Hij was minder onder de indruk van Margaretha, want volgens zijn dagboek werd hij door haar niet beloond voor zijn moeite.

Er komen nog andere verbanden met al eerder onderzochte kunstenaars boven. In Mechelen dineerde Dürer een aantal keren met Conrad Meit. Meit is hofartiest van Margaretha van Oostenrijk en de beeldhouwer van haar grafsculpturen (nu in Brou, Frankrijk). Zo logeerde ook Gossaert, ook Mabuse, bij Meit tijdens zijn verblijf in Mechelen. Dürer vernoemt hem trouwens een aantal keren. (zie eerdere posts)

De prent Melencolia I bestond al op het moment dat Dürer naar de Nederlanden trok. Ik heb nog niet onderzocht of Margaretha er een afdruk van bezat. In de biografie van Mahler staat echter iets vermeld waar ik eigenlijk nooit eerder op gelet heb. Op de prent van Melencolia I staat een magisch vierkant, van 4 x 4 vakken:

De middenste vakken van de onderste rij tonen de datum van creatie: 1514. De rijen (gekruist of recht) tellen op tot 34 en zouden verwijzen naar de leeftijd van Dürer. Er zou ook verwezen worden naar de sterfdatum van zijn moeder. Je kunt ook allerlei patronen tussen de getallen in vinden. Daar ga ik nu niet dieper op in. Wat ik interessanter vind is dat het vierkant 16 vakken telt en alle cijfers van 1-16 bevat. Welke bijzondere mathematische eigenschappen heeft 16? Te onderzoeken.

Volgens Wikipedia is Melencolia een van de drie Meesterdrukken van Dürer. De andere zijn: De Ridder, Dood en de Duivel, en St. Hieronymus in zijn studeerkamer.

De zandloper interesseert me het meest. Ik ben die namelijk al tegengekomen, en waar je de zandloper ziet, vind je vaak de Waarheid. Er is een gezegde dat luidt: ‘De Waarheid is de dochter van de Tijd.” De Waarheid wordt vaak voorgesteld als een vrouw met een stralenkrans of een spiegel. In de eerste prent is die stralenkrans terug te vinden in de zon in de achtergrond. Bij St. Hieronymus kan het het licht dat door de vensters valt zijn, of de stralenkrans van de heilige. Maar in de prent met de Ridder, de Dood en de Duivel heb ik de spiegel of het licht nog niet duidelijk gevonden, tenzij de de wijzer bovenop de zandloper als het licht of de spiegel beschouwt, maar die komt ook bij de andere prenten voor en hoort bij de zandloper.

Er zijn een paar elementen die in de drie prenten weerkeren, waarbij vooral de zandloper en de hond opvallen. Als je de vage vorm op het vreemde object links in Melencolia I als een schedel beschouwt hebben ze ook allemaal een schedel.

Deze prenten hebben weinig te maken met Karel de Stoute zelf en ik weet dus niet of ze belang zullen hebben voor de rest van het onderzoek.

Bij het nagaan van de items in een catalogus van een tentoonstelling over Margaretha van Oostenrijk is nummer 16 toevallig een middeleeuwse graalroman. Dat maakt een mooie overgang naar een volgende post.